“Güneş tutulması, depremleri tetikleyebilir mi?” üzere savlar konuşuladursun, zelzelelerin asıl tetikleyicilerinden birinin ne olabileceği üzerine 2017 yılında kapsamlı bir çalışma yapılmıştı.
Geophysical Research Letters mecmuasında yayımlanan bu çalışmaya nazaran, Dünya’nın dönüş suratındaki çok küçük değişiklikler bile büyük zelzelelerin sıklığını etkileyebiliyor.
1900-2017 yılları ortasında gerçekleşen 7.0 ve üzeri zelzelelerin sayısı ve tarihleri incelenince farklı bir şey fark edildi:
Bu sarsıntılar garip bir şekilde kimi vakitlerde ağırlaşıp kimi vakitlerde seyrekleşiyordu. Ayrıyeten 32 yıllık vakit aralıklarında büyük sarsıntıların sayısı en yüksek noktaya ulaşıyordu.
Peki ne oluyorda da bu türlü bir tesir gerçekleşiyordu?
Hayır, Merkür retrosu değil! Asıl hatalı, Dünya’nın ta kendisiydi. Her ne kadar Dünya’nın 24 saatte kendi etrafında döndüğünü sansak da bu dönüş suratı aslında sabit değildir.
Bir günün uzunluğunun mikrosaniyelik farklılıklar göstermesinin nedeni, gezegenimizin kütle dağılımındaki değişikliklerdir. Buna neden olan şeyler ise rüzgârların istikametindeki ve şiddetindeki değişiklikler, yer kabuğundaki levhaların hareketi, Dünya’nın sıvı dış çekirdeğinin hareketi gibi faktörlerdir.
Koskoca Dünya’nın dönüş suratının bunlardan neden etkilendiğini daha yeterli anlayabilmek ismine bir buz pateni atleti örneği verelim:
Nasıl ki bir buz pateni sportmeni, kendi etrafında dönerken suratını arttırmak için kollarını kendine çekip, suratını azaltmak için de kollarını açıyorsa Dünya’nın dönüş hızının farklılaşması da buna benzerdir. Buna fizikte açısal momentumun korunması diyoruz.
Yine de büyük depremlerin tarihini kesin olarak bilmek mümkün değil!
Dünya’nın dönüş suratı arttığında büyük zelzelelerin de sayısı artıyor. Zelzelelerin artacağı vakit aralığı biliniyor fakat nokta atışı bir kestirimde bulunmak hayli güç. İşte bu milisaniyelik fark bile adeta kelebek tesirine neden olup binlerce insanın etkilenmesine neden olabiliyor.
- Kaynaklar: Advancing Earth and Space Science, TÜBİTAK
